گرفتگی عروق یا اترواسکلروز (Atherosclerosis) به سخت و باریک شدن رگها (سرخرگها) گفته میشود که به تدریج و بدون بروز علائمی که متوجه آنها شوید، رگها را مسدود کرده و گردش خون را به خطر می اندازد.
گرفتگی عروق عامل حمله قلبی، سکته مغزی و بیماری عروق محیطی میباشد که در مجموع به آنها بیماری‌های قلبی عروقی گفته میشود.
چه عواملی باعث گرفتگی رگها می‌شوند؟
سرخرگها خون را از قلب به سرتاسر بدن می‌رسانند. سطح داخلی این عروق خونی، از لایه نازکی به نام اندوتلیوم پوشیده شده است. لایه اندوتلیوم برای صاف و هموار نگهداشتن سطح داخلی رگها طراحی شده است تا به گردش خود کمک نماید.
آترواسکلروز با آسیب اندوتلیوم آغاز میشود. آسیب دیدگی لایه اندوتلیوم، در اثر فشار خون بالا، سیگار کشیدن یا کلسترول بالا اتفاق می‌افتد و منجر به تشکیل پلاک در رگها میشود.
هنگامی که کلسترول بد یا ال دی ال موجب آسیب دیدن اندوتلیوم میشود، کلسترول وارد دیواره رگ میشود و پلاک در دیواره عروق تشکیل میشود (شکل زیر).
شکل- تجمع پلاک در دیواره رگ، باعث باریک شدن مسیر خون و احتمال تشکیل لخته شده است.
تشکیل پلاک باعث ایجاد برجستگی‌هایی در دیواره رگ میشود (شکل بالا). با پیشروی آترواسکلروز، برجستگیهای دیواره های رگها بزرگ‌تر می‌شوند. این فرایند در تمامی بدن اتفاق می‌افتد. در نتیجه تنها قلب شما در خطر قرار نمی‌گیرد بلکه احتمال آسیب دیدن مغز و اندام‌های دیگر نیز وجود دارد.
آترواسکلروز معمولاً تا میان‌سالی یا پیری علائم ایجاد نمی‌کند اما در صورتی که باریک شدگی عروق شدید باشد، باعث مسدود شدن گردش خون شده و درد ایجاد نماید. انسداد رگ ممکن است باعث پارگی ناگهانی رگ شود. این باعث تشکیل لخته در داخل رگ در محل گسیختگی میشود.
شکل- تصویر سمت چپ وضعیت یک رگ سالم و تصویر سمت راست وضعیت رگ دچار گرفتگی حاصل از تجمع پلاک را نشان میدهد.
نتیجه تشکیل پلاک در رگها
پلاکهای تشکیل شده در دیواره رگها در اترواسکلروز به چند شکل ممکن است رفتار کنند.
- ممکن است پلاک در دیواره بماند و بزرگ شود تا به اندازه مشخصی رسیده و رشد آن متوقف شود. از آنجایی که این پلاک باعث انسداد مسیر گردش خون نمیشود، ممکن است هرگز علائمی ایجاد نکند و متوجه آن نشوید.
- پلاک ممکن است به صورت تدریجی و آهسته رشد کرده و بزرگ شود و کم کم مسیر رگ را تنگ و تنگ تر کند. در نهایت این وضعیت باعث بسته شدن بخش قابل توجهی از مسیر رگ میشود. درد ناحیه سینه یا پاها در هنگام فعالیت از علائم متداول آن است.
- بدترین اتفاقی که ممکن است برای پلاک رخ دهد پارگی ناگهانی آن است که باعث میشود لخته در داخل رگ تشکیل شود. این وضعیت در مغز باعث منجر به سکته مغزی و در قلب منجر به سکته قلبی (حمله قلبی) میشود.
پلاکهای آترواسکلروز سه نوع بیماری قلبی عروقی ایجاد میکنند:
- بیماری عروق کرونری – پلاکهای پایدار در دیواره عروق قلبی، باعث آنژین (درد سینه) میشود. گسیختگی ناگهانی پلاک و تشکیل لخته باعث میشود عضله قلب بمیرد. به این وضعیت سکته قلبی گفته میشود.
- بیماری مغزی عروقی – پلاک پاره شده در عروق مغزی می‌تواند باعث سکته مغزی شود که احتمال آسیب‌های دائمی در مغز دارد. انسداد موقتی یک سرخرگ می‌تواند باعث وضعیتی به نام حمله ایسکمی گذرا شود که علائم هشدار دهنده سکته مغزی است در حالی که مغز هنوز هیچ آسیبی ندیده است.
- بیماری عروق محیطی – باریک شدن سرخرگهای پا در اثر تشکیل پلاک باعث میشود که گردش خون در این ناحیه ضعیف باشد. این وضعیت باعث میشود راه رفتن برای فرد دردناک باشد. همچنین باعث ایجاد زخمهایی میشود که التیام نمی‌یابند. در حالت شدید بیماری، ممکن است قطع عضو انجام شود.
چه افرادی دچار گرفتگی عروق می‌شوند؟
این وضعیت ممکن است خیلی زود شروع شود اما به کندی پیش میرود. برای مثال در کالبد شکافی سربازان جوان امریکایی که در جنگ‌های ویتنام و کره شرکت کرده بودند، مشخص شد نصف تا سه چهارم این افراد در مراحل اولیه آترواسکلروز (گرفتگی عروق) بوده اند. امروزه نیز شمار زیادی از جوانان در معاینات خاص شواهد گرفتگی عروق را نشان می‌دهند در حالی که هیچ علائمی ندارند. در پژوهشی که در سال ۲۰۰۱ بر روی ۲۶۲ نفر که از نظر قلب و عروق ظاهراً سالم بودند صورت گرفت، نتایج حیرت آور زیر (در بین شرکت کنندگان به ظاهر سالم) به دست آمد:
- ۵۲% از افراد دچار نوعی آترواسکلروز بودند
- ۸۵% از افراد بالای ۵۰ سال دچار آترواسکلروز بودند
- ۱۷% از نوجوانان آترواسکلروز داشتند
این در حالی است که هیچ یک از این افراد علایم آترواسکلروز را نشان نداده بودند و تعداد بسیار کمی از آنها دچار باریک شدگی شدید عروق بودند. در واقع در بیشتر این موارد بیماری در مراحل بسیار اولیه بوده است و تنها در آزمایش‌های خاصی قابل شناسایی بوده است.
اگر حداقل ۴۰ سال سن دارید و از وضعیت سلامت عمومی خوبی برخوردار هستید، احتمال اتروسکلروز جدی در طول عمر شما ۵۰% است. خطر این وضعیت با افزایش سن بالا میرود. بیشتر بزرگسالان بالای ۶۰ سال نوعی اترواسکلروز دارند اما اغلب علائم خاصی را تجربه نمیکنند.
با این حال میزان مرگ و میر ناشی از گرفتگی عروق با تغییر سبک زندگی و بهبود درمانها تا حد قابل توجهی کاهش می یابد.
راه‌های پیشگیری از گرفتگی عروق چیست؟
گرفتگی عروق به مرور زمان بدتر میشود اما در وضعیتی کاملاً قابل پیشگیری است. ۹ عامل زمینه ساز گرفتگی عروق که مسئول بیش از ۹۰% تمام حمله‌های قلبی هستند عبارتند از:
- استعمال سیگار و دخانیات
- کلسترول بالا
- فشار خون بالا
- دیابت
- چاقی در ناحیه شکم
- استرس
- عدم مصرف میوه ها و سبزیجات
- مصرف زیاد الکل
- عدم فعالیت فیزیکی و ورزش
تمام فاکتورهای گفته شده یک ویژگی مشترک دارند، در مورد همه آنها حق انتخاب دارید و می‌توانید کاری انجام دهید. کاهش عوامل زمینه ساز گرفتگی عروق، احتمال بیماری‌های قلبی عروقی را تا حد قابل توجهی کاهش میدهد.
افرادی که در خطر متوسط و زیاد قرار دارند (افرادی که سکته و حمله قلبی داشتند یا آنژین دارند) در صورت دستور پزشک باید آسپرین مصرف کنند. آسپیرین به جلوگیری از تشکیل لخته کمک می‌کند. در مورد میزان مصرف آسپیرین و عوارض آن با پزشک صحبت کنید.
منبع:
https://www.webmd.com/heart-disease/what-is-atherosclerosis#3